Op graven zijn vaak symbolen als versiering aangebracht, waarmee één of meer gedachten tot uitdrukking worden gebracht.
Als je over begraafplaatsen wandelt, zie je vaak op grafstenen symbolen of afkoringen afgebeeld of uitgehakt. Wat is de betekenis van deze symbolen of lettercombinaties. Sommige laten zich gemakkelijk verklaren – duif, vrede; afgebroken zuil, het jonge afgeroken leven; olijftak, gerchtigheid, vrede – andere zijn lastiger te doorgronden.
Honderden verschillende religieuze en seculiere symbolen hebben door de eeuwen heen grafstenen versierd. Ze verwijzen naar de houding van de overledene ten opzichte van de dood en het hiernamaals, het lidmaatschap van een sociale organisatie, of van het beroep of zelfs de etnische identiteit van een persoon.
Katholieken tonen hun geloofsovertuiging door het aanbrengen van een kruis, een ecco homo — een lijdend Christushoofd met doornenkroon — , een kruis dat Christus draagt en vele lettercombinaties. De graven van protestanten tonen een kruis zonder Christusfiguur, bijbelteksten en verwijzingen naar het opgeslagen boek. Joden hebben hun eigen karakteristieke symboliek waarvan de Davidster wel het bekendst is. Vrijmetselaars zijn te herkennen aan het symbool van de passer en de winkelhaak, en mensen van het Leger des Heils aan de crest (legerwapen).
A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
A.A.S.
Anno Aetatis Suae (in het jaar van zijn leeftijd/op de leeftijd van)
Achtpuntige ster
De achtpuntige ster of octagram is een verwijzing van de overgang van het aardse naar het bovenaardse. In de christelijke symboliek geeft de ster met acht punten de dag van de hemelvaart van Christus aan.
Ad Patres
Naar de vader (dood)
A.D.
Anno Domini (In het jaar van de Heer)
A.V.
Annos Vixit (hij/zij leefde zoveel jaar)
Adelaar
De adelaar is het symbool van de evangelist Johannes, als de genade van de op de kerk neerdalende geest.
Afgebroken zuil
Een afgebroken zuil symboliseert het plotselinge (veelal jonge) afgebroken leven.
Alfa en Omega
De eerste en laatste letter van het Griekse alfabet: God als het begin en einde van alle dingen.
Alziend oog.
Het Alziend Oog van God te midden van zonnestralen of in een driehoek met naar boven wijzende top, is in de christelijke symboliek het symbool van de alomtegenwoordigheid van God, respectievelijk de Drievuldigheid van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
Anker
Symbool van de christelijke deugden: geloof, hoop en liefde (standvastigheid, vastberadenheid en trouw).
Aren
Symbool van Christus, het Brood des Levens, eucharistie en avondmaal.
Aronskelk
De gevlekte aronskelk (Latijn: Arum maculatum), die zijn bloem omhoog naar de hemel richt, is een middeleeuws Mariasymbool . De naam doet denken aan de Bijbelse naam Aaron. Elisabeth, de tante van Maria, stamde uit het geslacht van Aaron.
B
Bazuin
De bazuin, symboliseert het Laatste Oordeel. Nadat de doodsengel op de bazuin heeft geblazen, zullen de graven zich openen en vindt het Laatste Oordeel plaats.
Bijbel
Het boek des levens.
Bloem
De bloem symboliseert de ziel. Bloemen openen hun hart naar het zonlicht zoals een mens zijn ziel opent voor God.
Brood / Hostie
Verwijzing naar het lichaam van Christus en het Brood des Levens. Cirkel Volmaaktheid, eeuwigheid, zonder begin of einde.
Een hostie is een geconsacreerd schijfje van ongedesemd baksel (ouwel) dat wordt uitgedeeld tijdens de mis in de katholieke kerk.
C
Christus aan het kruis.
Symbool van het lijden van Christus tot verlossing van de mensheid en het geloof in de wederopstanding.
Cirkel
De cirkel, evenals de bol, is het symbool voor het tijdloze, oneindige en eeuwigheid, en de niet tastbare wereld zonder begin of eind.
D
Davidsster
Dit is het belangrijkste en meest gebruikte symbool van het jodendom. Wordt vaak als grafsymbool gebruikt.
Dei gratia
Door de genade van God
Dei gratias
In dankbaarheid bij God
D.O.M.
Deo, Optimo Maximo (Naar God, de Beste, de Grootste)
Doodsengel met bazuin
De engel met bazuin is het symbool van het Laatste Oordeel dat zal plaatsvinden nadat de doodsengel op de bazuin heeft geblazen.
Doodshoofd
Symbool van de kortstondigheid van het aardse leven of de vergankelijkheid van het leven.
Doornenkroon (doornenkrans)
Symbool van het lijden van Christus.
Druiventros
Verwijst naar de eucharistie of het Avondmaal en daarmee de offerdood van Christus.
Duif
De duif symboliseert reinheid, vredelievendheid, eenvoud, liefde en onschuld. Christelijke symboliek voor de ziel van de overledene. De opvliegende duif vindt door een stralenbundel zijn weg naar de hemel.
Duif met palm- of olijftak
De duif met de olijftak brengt vrede en verzoening.
E
Ei
Symbool van geboorte, nieuw leven, de opstanding van Christus.
Eikenblad (-tak of -eikels)
Onsterfelijkheid en het eeuwige leven. Eikenhout werd als onverwoestbaar beschouwd en daarom met onvergankelijk geassocieerd.
Engel
Boodschapper van God; de vleugels staan voor de goddelijke opdracht. De evangelist Matheus wordt eveneens afgebeeld als een engel, symbool voor de menselijkheid van Christus.
Engeltje met vleugels
Het engeltje met vleugels komt vaak voor op Christelijke kindergraven. Het kopje is veelal afgeleid van Cupido. Het symboliseert het onschuldige kind, dat als engel naar God vliegt.
Evangelisten
Mattheus – engel, Marcus – arend, Lucas – rund en Johannes – leeuw.
F
Fakkel
Brandende fakkel verwijst naar hernieuwd leven en wederopstanding
G
Geknakte bloem
Zie bloem.
Gesluierde urn
Vaak is de urn afgebeeld half afgedekt door een rouwsluier, symbool van het afdekken of bedekken van het leven. Zie ook urn.
Gevleugelde zandloper
Vaak afgebeeld als een zandloper die voorzien is van vleugels (links de vleugel van de duif ‘de dag’ en rechts de vleugel van de vleermuis ‘de nacht’). De betekenis van de vleugels (soms ook alleen duivenvleugels) is dat het leven vervliegt bij dag en nacht, bij goed en kwaad. De omkeerbaarheid van de zandloper wordt in de christelijke traditie gezien las het nieuwe leven na de wederopstanding.
Guirlande
Slinger van bloemen, bladeren, vruchten of planten en symboliseert de levensloop, de eindigheid van het leven en de rouw en droefenis van de nabestaanden.
H
Handen
Joodse symboliek. Symbool van de handen van een priester, lid van de priesterstam Cohen.
Hart
Symboliseert de liefde. Een met vlammen omgeven hart verwijst naar een religieuze bezieling.
H.I.
Hic Iacet of Hic Jacet: hier ligt. Het Latijn had geen letter J, de letter is later oegevoegd.
Hond
Symbool van trouw en waakzaamheid.
I
I.H.S.
IHS zijn de eerste drie letters van het Griekse woord ΙΗΣΟΥΣ, dat Jezus betekent. Andere verklaring is dat het de afkorting is van Iesus ho’minum salvator (Jezus, de redder des mensen) of dat het de afkorting is van: In hoc signo vinces, In dit teken zult gij overwinnen
Ineengrijpende handen
Getuigen van liefde en verbondenheid tussen man en vrouw.
J
Jacobsschelp
Symbool van geboorte en wedergeboorte
Joodse jaartelling
De joodse jaartelling begint op de dag van de schepping geleden. Het christelijke jaartal is globaal te herleiden door van het joodse jaartal 3760/3761 af te trekken.
K
Kaars
Symbool van licht dat de goddelijke harmonie weerspiegelt.
Kan en schaal
Joodse symboliek. De kan en schaal symboliseert de levensloop, de eindigheid van het leven en de rouw en droefenis van de nabestaanden.
Kelk (miskelk)
Kelk met hostie die straalt. Komt enkel en alleen op priestergraven; symboliseert de christelijke religie en de eucharistie.
Klaproos
De tere klaproos (Engels: poppy), die snel verwelkt, symboliseert de kortstondigheid van dit leven.
Klaverdrie
Symbool van de heilige drie-eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest.
Klimop
Vanwege zijn altijd groene bladeren beschouwd als symbool voor eeuwig leven.
Korenaren
De korenaar is het symbool van Christus, het Brood des Levens, maar ook het symbool van de Eucharistie of het Avondmaal.
Kruis
Universele symbool van verzoening, synthese tussen hemel en aarde en de vier windrichtingen.
Het Latijnse kruis komt het meest voor op rooms-katholieke begraafplaatsen. Vaak is het kruis ook de basisvorm van een rooms-katholieke begraafplaats.
Kruis met lans en speer met azijnspons
Symbool van Christus met tweevan de lijdenswerktuigen (lans en speer) die gebruikt zijn bij de kruisiging. Ze zijn de symbolen van pijn en smart.
L
Lam (Lam Gods)
Christelijk symbool van het Lam Gods dat de zonden van de wereld draagt, een symbool van gelovigen en martelaren. Het lam, afgebeeld met kruis en nimbus (ring, stralenkrans, lichtschijn) is het symbool van de offerdood van Christus. Bij kinderen wordt het vaak als symbool van reinheid en onschuld gebruikt.
Lauwerkrans
De laurier is door zijn groenblijvende bladeren symbool van onvergankelijkheid en eeuwig leven. Het is tevens het symbool van de overwinning, roem en eerbetoon.
Leeuw
Evangelist Marcus, aangezien zijn evangelie begint met de schreeuw in de wildernis.
Lelie
Zuiverheid en maagdelijkheid, daarom het symbool van Maria.
M
Menora(h )
Dit is een Joodse liturgische kandelaar met zeven armen. Deze kandelaar brandde in de tempel van Salomon. De zeven armen symboliseren het getal zeven, het getal van volheid en voltooiing.
O
Obelisk
Teken van macht, standvastigheid en deugd.
Olielamp
Het eeuwige licht, veen erwijzing naar de onsterfelijkheid en eeuwigheid.
Olijftak
Gerechtigheid, vrede en vroomheid en Gods zorg voor zijn kinderen.
Omgekeerde fakkel
De omgekeerde fakkel is het symbool van het gedoofde leven en attribuut van de dood. Vaak zijn twee gedoofde fakkels gekruist afgebeeld.
Opengeslagen boek
Het opengeslagen boek duidt op de band van de overledene met de Bijbel, het boek der boeken. Het is ook een verwijzing naar het boek waarin alle daden opgetekend zijn. Een vouw in de bladzijde of een boekenlegger geeft meestal aan dat de persoon plotseling overleden is.
Bij de joden verwijst een boek naar het graf van een rabbijn.
P
Palmboom
De symboliek van de palm gaat terug op Psalm 92, vers 13: ‘De rechtvaardige zal groeien als een palmboom.’ De palmboom, soms alleen afgebeeld als een stam, is symbolisch voor het paradijs.
Palmtak
Attribuut van de vrede en de overwinning op de dood. In de rooms-katholieke liturgie verwijst de palmtak naar de intocht van Jezus in Jeruzalem. Een duif met een palmtak in de snavel verwijst naar vrede.
Papaver(bollen)
Gelukzalige, tijdelijke slaap. Wie dood was ‘sliep’ immers tijdelijk in de gelukzalige wetenschap dat op de dag der wederopstanding eenieder gewekt zal worden door trompet- en hoorngeschal.
Pauw
Symbool van onsterfelijkheid. Men dacht dat het vlees van een pauw niet kon bederven. Vaak is ook alleen de pauwstaart afgebeeld als symbool van de heelheid van de hemel of als zonnesymbool.
PAX
Pax betekent vrede (Latijn). Symbool van Christus, die de vrede op aarde bracht.
Pelikaan
De pelikaan die zichzelf in de borst prikt en de jongen voedt met het eigen bloed, is een Christussymbool. Symbool voor Christus die zich voor de mensheid heeft opgeofferd.
Phoenix
Fabelvogel waarvan de legende vertelt dat deze zich eens in de zoveel eeuwen in het vuur wierp om er totaal verjongd weer uit te komen. Symbool voor de opstanding.
Pijl
Symbool van de marteldood. Attribuut van de Heilige Sebastianus die als martelaar in het Collosseum met pijlen werd doorschoten.
Pijnappel
Symbool van onsterfelijkheid.
R
Ringen
Net als de cirkel duidt de ring op oneindigheid Twee met elkaar verbonden ringen symboliseren hemel en aarde en de verbondenheid van twee mensen.
RIP
Requies’ca(n)t in Pace, hij/zij ruste in vrede/zij rusten in vrede.
Roos
In de huidige betekenis refereert de roos vooral aan liefde en vergankelijkheid. Als christelijke symboliek verwijst de roos zowel naar Maria als naar het lijden van Christus. De vijf blaadjes van de roos worden in verband gebracht met de vijf wonden van Christus. De geknakte of gebroken roos verwijst naar het door de dood afgebroken leven. De verdorde roos naar het verwelkte leven.
S
Schedel
Onder het kruis van Christus verwijst naar het graf dat zich zou bevinden op de heuvel Golgotha. Vaak wordt de schedel in combinatie met gekruiste beenderen aangetroffen. Dit verwijst naar de vergankelijkheid van het leven.
Schelp
Symbool van het graf dat de mens omsluit na de dood. Ook het symbool van vruchtbaarheid, liefde, huwelijk en leven.
Slakkenhuis
Symbool van harmonie.
Slang (Ouroboros)
Van oudsher het symbool van leven en dood, gif en genezing. Een slang aan die zichzelf in zijn staart bijt, symboliseert de vergankelijkheid in de oneindige kringloop van het leven.
Stier
Evangelist Lucas wijst op het priesterdom, het offer van priester Zacharias.
Stralenkrans
Hemels licht duidt op de aanwezigheid van goddelijke of heilige personen.
T
Taxus
Altijd groenblijvende plant die daarmee de onvergankelijkheid symboliseert.
Toorts
De omgekeerde (brandende) fakkel was al voor de oudheid symbool van het gedoofde leven en attribuut van de dood
Toren
Staat voor de aanwezigheid van het allerhoogste.
Treurwilg
Personificatie van de rouw en het verdriet van de nabestaanden. De hangende takken symboliseren de tranenstroom die in de aarde verdwijnt.
Twee handen (van Cohen)
De handen worden naast elkaar afgebeeld en met de palmen naar beneden. De handen worden zo gehouden bij het uitspreken van de zegen van de priester in een synagoge. Dit symbool wordt alleen als grafsymbool gebruikt op het graf van een joodse priester.
U
Uil
Symbool voor de nacht en de dood.
Urn
Wordt gebruikt als symbool van dood en rouw. Het woord urn is afkomstig van het Latijnse urna (urn) en urere (verschroeien).
V
Vleermuis
Personificatie van de nacht en de dood.
Vlinder
De vlinder symboliseert de kortstondigheid van het leven. Onsterfelijke ziel. Voor Christenen is de dood de overgang naar een beter leven, In het stervensuur breekt de ziel uit haar stoffelijk omhulsel zoals een vlinder uit een pop breekt en stijgt vrij op naar de hemel.
W
X
XP
Monogram van Christus, samengesteld uit de Griekse letters X en P, die de eerste letters van Christus (Grieks: ΧΡΙΣΤΟΣ, of Χριστός) vormen. De ovale cirkel rond het monogram is het symbool van nieuw leven en geboorte en is ook een verwijzing naar de opstanding van Christus.
Zeepbel
Van de zestiende eeuw een symbool van de vergankelijkheid, de broosheid van het leven.
Y
Z
Zeis
Symbool van de dood. De dood wordt ook wel de grote maaier genoemd, die oogst aan het eind der tijden. In de vroege Middeleeuwen werd de dood al afgebeeld als een skelet met een zeis in de rechterhand. De zeis symboliseert ook de onverbiddelijkheid van de dood.
De zeis (sikkel) was ook een attribuut van de Romeinse god Saturnus, de god van de landbouw. In de middeleeuwen werden de goden geassocieerd met planeten. De planeet Saturnus werd beschouwd als koud, sinister en verweven met de dood.