Slangenburg: verbonden met de dood

Ten oosten van Doetinchem ligt het fraaie landgoed Slangenburg. Een prachtig natuurgebied met bossen, statige lanen, graslanden, vijvers en eeuwenoude beuken en eiken. Het zeventiende-eeuwse kasteel vormt het hart van het landgoed. Tegenwoordig is dit het gastenverblijf van de benedictijnen. De kloosterlingen zelf wonen in de St. Willibrordsabdij aan de rand van de Abdijbossen. Landgoed Slangenburg is ook uit funerair oogpunt interessant. Rond het kasteel bevinden zich maar liefst vijf begraafplaatsen.

We starten de wandeling bij de parkeerplaats aan de voet van het kasteel. Op korte afstand ligt in het bos aan de overzijde van het meanderende beekje de Beneden Slinge een kleine ommuurde begraafplaats. Die werd aangelegd door de Duitse grootindustrieel en houthandelaar Arnold Passmann uit Duisburg, die landgoed Slangenburg in 1895 kocht. Ongezien. In de zomermaanden verbleef de familie op het kasteel. De plotselinge dood van zijn dochter Gertrud op twintigjarige leeftijd was in 1901 aanleiding voor Passmann om deze begraafplaats naar eigen ontwerp aan te leggen. De laatste bijzetting vond plaats in juni 1967. Er zijn in totaal zeven familieleden begraven. Na een ingrijpende restauratie oogt de hoge muur rond de begraafplaats weer als nieuw. De bloeiende rododendrons achter  het zware hek geven de dodenakker een paradijselijke aanblik. Met het zand uit de gracht aan de binnenzijde van de muur werd een heuvel opgeworpen; die is afgezet met een granieten rand, onderbroken door 28 zwarte palen. Tussen de palen hangen zware kettingen. Een omhooglopend pad verbindt het monumentale toegangshek met de grafheuvel.

Kasteel als tijdelijk klooster

In 1901 belandde een groep Franse benedictijnen in Oosterhout. In dat jaar werd in Frankrijk een wet afgekondigd die aan bepaalde kloosterorden grote beperkingen oplegde. Zes jaar later betrokken de benedictijnen de nieuw gebouwde St. Paulusabdij in Oosterhout. De abdij had een grote aantrekkingskracht op Nederlandse jongeren. In 1935 werd een nieuw klooster in Egmond gesticht en een derde vestiging werd in Bingerden, een landgoed net buiten Angerlo, betrokken. In september 1944 werd het landhuis daar door de Duitsers gevorderd en vestigden de monniken zich tijdelijk in Doesburg. Na de oorlog vonden zij onderdak in het leegstaande kasteel Slangenburg, dat als vijandelijk bezit door de Nederlandse overheid was gevorderd. Hier bouwden tien monniken eigenhandig de St. Willibrordsabdij.

Monniken en oblaten

We lopen langs het kasteel, steken de Varsseveldseweg over en lopen richting abdij. De Abdijlaan eindigt bij de gesloten poort. De kloosterkerk weerspiegelt de eenvoud van de orde: soberheid. Nadat de monniken het klooster in 1952 hadden betrokken, werden de eerste plannen gemaakt voor de aanleg van een begraafplaats. De kleine dodenakker ligt wat achteraf en niet, zoals meer gebruikelijk, achter het klooster. Er waren namelijk plannen voor een nieuw klooster die niet zijn doorgegaan. De eerste begrafenis vond plaats op 6 april 1966, toen een oblaat (geassocieerd lid) van de abdij aan de rechterkant ter aarde werd besteld. Enkele maanden later werd de eerste monnik aan de linkerkant begraven.

Het begraafplaatsje is eenvoudig van opzet. Vanaf de ingang loopt het hoofdpad naar het kruisbeeld. Links en rechts van het beeld zijn twee abten begraven. Aan de linkerkant van het grindpad zijn elf en langs het achterpad twee monniken begraven. Witte eenvormige kruizen van kalksteen (Bianco del Mare) uit Kroatië, sieren de graven. Op de kruisen staat de naam van de overleden monnik, soms met het jaar van overlijden, professie of een korte tekst. Pater Henri Boelaars heeft aan ieder kruis iets persoonlijks toegevoegd. Boven de naam is een embleem aangebracht dat iets vertelt over het leven van de overledene. De graven zijn bedekt met een dik tapijt van Pachysandra terminalis (dikkemanskruid of schaduwkruid), een wintergroene bodembedekker. Aan de rechterkant bevinden zich dertien graven (waarvan twee dubbelgraven) van oblaten, elf langs het hoofdpad, twee langs het achterpad.

Afscheidsritueel

Als een monnik is overleden, wordt hij in een open kist drie dagen opgebaard in de kapittelzaal, in zijn habijt en zijn persoonlijke gebedsmantel. Hij ligt in een eenvoudige houten kist zonder versiering, bekleed met een linnen laken. Voor de uitvaartdienst wordt hij door zijn medebroeders naar binnen gereden en in de open kist voor het altaar geplaatst. Aan het einde van de dienst verricht de abt de sluitingsceremonie door de monnikskap over de ogen van de overledene te trekken. Daarna wordt hij in het laken gewikkeld en wordt de kist dichtgeschroefd, waarna de monniken, familieleden en vrienden de overledene begeleiden naar het kerkhof.

Verbonden met de dood

Op de terugweg wijst een eenvoudig bordje ‘urnengedenkpark’ het bos in. De monniken stelden een deel van het bos beschikbaar voor een begraafplaats vanuit hun levensvisie dat we met de doden verbonden moeten blijven. Drie boomstam men vormen een natuurlijke afscheidsplek. In het beuken- en eikenbos worden de urnen bijgezet onder een boom of op een kleine open plek, met als enige markering een eenvoudige veldkei. Op de kei staan soms een of twee letters ter herkenning. De asbus wordt geplaatst in een keramieken of glazen urn waardoor er geen vermenging van de as met de bodem ontstaat. In het voorjaar 2014 werd op deze ‘blijvende rustplaats’ in de schaduw van de abdij de eerste urn bijgezet. Een substantieel deel van de bijzettingskosten is bestemd voor de exploitatie en instandhouding van de abdij.

Vinexbegraafplaats

We laten het gedenkpark achter ons en lopen door de bossen naar de twee laatste begraafplaatsen. Slangenburg is een bosrijke begraafplaats van ongeveer 8,5 hectare, gelegen aan de westrand van landgoed. De gemeente Doetinchem beheert de begraafplaats en uitvaartconcern Yarden pacht het crematoriumgebouw. De begraafplaats is eind jaren tachtig van de vorige eeuw aangelegd volgens het ‘grafkamermodel’. De cirkelvormige grafkamers, omgeven door bosschages, zijn met elkaar verbonden door een rondweg. De ‘kamers’ moeten de begraafplaats en de bezoekers intimiteit en geborgenheid geven. In die zin lijkt de begraafplaats op een Vinexwijk, een rondweg met woonerven. De namen van de grafkamers (Dotterbloem etc.) versterken nog eens het Vinex-gevoel. De begraafplaats is ruim aangelegd – sommige grafkamers zijn nog gedeeltelijk of volledig leeg – en bezit een grote variëteit aan boomsoorten. Naar oude monumentale grafstenen zoek je hier tevergeefs, daarvoor moet je naar de Stads- en Ambtsbegraafplaats in Doetinchem.

Rond de tarp

De begraafplaats loopt op natuurlijk wijze over in Natuurbegraafplaats Slangen burg, een ontwerp van Limes Landschapsadvies in samenwerking met landschapsarchitecte Ada Wille. Van de voormalige maisakker werd de voedselrijke toplaag verwijderd, waarna deze ongeveer een meter werd opgehoogd. Vervolgens werd de verschraalde grond ingezaaid. In het bosdeel is een kleine openluchtaula. Ook kan er afscheid worden genomen onder de tarp (luifel), die zit vastgesnoerd aan vier acacia’s. Je kunt kiezen voor een graf in het bos, onder een boom of op de bloemenweide. In februari 2014 vond de eerste uitvaart plaats, inmiddels zijn er ongeveer veertig mensen begraven. Langs de rand van de weide verraden een zandhoop en bloemen dat hier kort geleden iemand aan de natuur is toevertrouwd. Verder ontbreekt iedere verwijzing naar een graf. Op deze mooie dag maakt de natuurbegraafplaats een vredige indruk. Via de achteruitgang lopen we terug naar het kasteel.

Tekst Bartho Hendriksen Beeld: Mary Kuiper en Bartho Hendriksen