Bron: Nederlands Dagblad, 2006

‘De Heer is mijn herder’ blijft onverminderd populair als tekst op grafstenen. Dat blijkt uit onderzoek van 3500 graven op drie begraafplaatsen in het Gelderse Heerde. Het gebruik van teksten op stenen is in de loop van 65 jaar meer dan verdubbeld. Nabestaanden kiezen daarbij steeds meer voor teksten waarin ze de overledenen toevertrouwen aan God. ,,Moderne mensen willen ruimte voor hun geloof. En mystieke teksten geven hen die.” Nabestaanden kiezen daarbij steeds meer voor teksten waarin ze de overledenen toevertrouwen aan God.

,,Moderne mensen willen ruimte voor hun geloof. En mystieke teksten geven hen die.” Dominee H. Venema en oud-huisarts G. Grootendorst deden ruim twee jaar lang onderzoek naar grafteksten op graven van 1935 tot 1998. Hun fascinatie voor de dood stamt uit de tijd dat ze hun carrière begonnen in het Zuid-Hollandse Nieuwenhoorn. ,,In ons werk hadden we elk op een andere wijze met de dood te maken”, zegt Venema.

Uit onderzoek bij onder meer het Meertens Instituut, dat zich bezighoudt met de bestudering van de Nederlandse taal en cultuur, bleek dat begraafplaatsen in Nederland uitvoerig onderzocht zijn, maar grafteksten nooit. Om het trekken van conclusies mogelijk te maken, besloot het tweetal het onderzoek beperkt te houden tot één kleine gemeenschap. ,,We wilden onderzoek doen in een door traditie bepaalde omgeving.”

Heerde is nog altijd een zeer kerkelijke plaats waar invloeden van buitenaf weinig vat hebben gehad op de begraafplaatsen. ,,We wilden verder een onderzoeksperiode met daarin duidelijke gebeurtenissen die Heerde geraakt hebben, zoals de crisisjaren, de oorlog en de opkomst van de moderne maatschappij met onder meer de komst van de snelwegen waarmee het isolement van de gemeente doorbroken werd.”

‘De Heer is mijn herder’

Op 1200 van de 3500 onderzochte stenen staat een tekst. Teksten waarin de overledene wordt toevertrouwd aan God, zoals ‘De Heer is mijn herder’, blijken sterk toegenomen, zegt Grootendorst. ,,Tegelijkertijd nemen opstandingsteksten, waarin min of meer een concreet beeld wordt geschetst van het leven na de dood, fors af.” Venema: ,,De vaststelling hoe het leven na de dood eruit ziet, verandert. Het gaat het voorstellingsvermogen van de mensen te boven.” Een dergelijk onderzoek elders in het land kan leiden tot andere conclusies. ,,Op een begraafplaats in Limburg bijvoorbeeld zul je veel minder teksten aantreffen. Dat is minder gebruikelijk bij katholieken.”

Ook lijkt zich een trend af te tekenen dat mensen meer gevoel in teksten willen brengen. ,,Met een tekst als ‘Waarom?’ worden gevoelens van onbegrip bij een onverwachte dood kenbaar gemaakt. Je schreeuwt het uit, van verdriet en onbegrip. Als je zo’n tekst ziet, voel je mee. Op die manier communiceer je met de nabestaanden”, zegt Grootendorst.

Waarom mensen een tekst toevoegen, is moeilijk te zeggen. ,,We hebben op begraafplaatsen veel gesproken met nabestaanden. Onze indruk is dat het element getuigenis een grote rol speelt. Het is de behoefte van mensen om na hun dood nog één keer te vertellen vanuit welke overtuiging ze geleefd hebben. Ook kan het zijn om aan te duiden dat de dood niet het einde betekent.”

,,Met het toevoegen van een tekst kun je de dood een beetje mooier maken.”

Op een begraafplaats in een bos buiten Heerde toont Venema waar het tweetal onder meer zijn veldonderzoek deed. ,,Je kunt vaak aan opeenvolgende graven zien wat in de mode was. Sommige teksten komen vlak achter elkaar voor, stenen zijn nagenoeg gelijk. De sociale controle van een dorp is zo op een begraafplaats zichtbaar.” Veel nabestaanden houden het bij de naam van de overledene en de jaartallen van geboorte en sterfte. Toch willen veel mensen meer achterlaten. ,,Met het toevoegen van een tekst kun je de dood een beetje mooier maken.”