Aan de Polredijk, de oude zeedijk tussen Veere en Vrouwenpolder, duikt voor de laatste bocht voor het dorp Vrouwenpolder, de Noorddijk op. Na enkele honderden meters ligt verscholen tussen de dijk en de duinen langs het Veerse Meer een kleine begraafplaats. Een hek, informatiebord en enkele grafstenen zijn de stille getuigen van de geschiedenis van Vrouwenpolder. Tussen 1884 en 1954 werden op deze begraafplaats 430 mensen begraven. Het waren vooral inwoners uit het dorp, drenkelingen, militairen uit de Tweede Wereldoorlog en slachtoffers van de inundatie van Walcheren in 1944.
‘Op 19 juli 1847: onbekend uit zee aangespoeld lijk.’
Overlijdensregister van de voormalige gemeente Vrouwenpolder
Vanaf het ontstaan van de parochie in Vrouwenpolder, de huidige Pelgrimskerk aan Fort den Haakweg, werden de overledenen begraven op het kerkhof rond de kerk. De geschiedenis van de kerk gaat terug tot de 14de eeuw, maar in 1623 werd de kerk die in 1572 grotendeels verwoest was, weer opgebouwd. In 1873 kwam de begraafplaats, die eigendom was van de Hervormde Gemeente, in handen van de burgerlijke gemeente. Al toen kon op de gedeelten ten noorden, westen en zuiden van de kerk niet meer worden begraven. Ook het oostelijke deel dreigde vol te raken.
Vrouwenpolder – twee grafstenen op de begraafplaats
In 1883 was er nog maar plaats voor drie overledenen. De gemeente moest met spoed op zoek naar een locatie voor een nieuwe begraafplaats. In 1883 kocht de toenmalige gemeente Vrouwenpolder een stuk grond langs de Noorddijk. Het terrein was 19 are bij 62 centiare (175 bij 50 meter), ‘droog en geschikt, omringd door beplanting’. Het terrein werd ingericht, het lijkenhuisje verplaatst van het oude kerkhof naar de Noorddijk en de ingang voorzien van een hek. Op 29 februari 1884 vond de eerste begrafenis plaats, een kindje van vijf maanden.
In 1954 werd de huidige begraafplaats aan de Zoekweg geopend. De begraafplaats aan de Noorddijk verloor haar functie en raakte door achterstallig onderhoud in verval en in vergetelheid. In 2019 werd de begraafplaats door vrijwilligers grondig gerestaureerd en werd het groen onder handen genomen. Een jaar later werden een bankje en een informatiepaneel geplaatst.
Vrouwenpolder – grafstenen
Graven Tussen 1884 en 1954 zijn er 430 mensen begraven: 286 volwassenen en 144 kinderen. Slechts van elf personen zijn de zerken of steles bewaard gebleven. Veel overledenen kregen geen grafmonument; hun graf werd gemarkeerd met een houten paaltje met een nummer. Of er op de begraafplaats is geruimd, is niet bekend. Naast inwoners van Vrouwenpolder werden er ook mensen van elders begraven. Zo zijn er tijdens de Eerste Wereldoorlog de aangespoelde lichamen van vier onbekende mannen begraven. Tussen 1944 en 1946, toen veel dorpen op Walcheren onder water stonden, werden er mensen uit de omliggende dorpen aan de Noorddijk begraven. In november 1944 werden er twee Britse militairen begraven. Zij werden later overgebracht naar de oorlogsbegraafplaats in Bergen op Zoom. Ook werden twee Duitsers op de begraafplaats begraven.
Aan de rechterkant bij de ingang ligt het graf van Frits Lensvelt sr (1886-1945). Deze ontwerper/kunstenaar woonde in het 17de-eeuwse Dijkhuis aan de Polredijk tussen Vrouwenpolder en Veere. Lensvelt werd vooral bekend als decorontwerper
Bronnen: Zeeuwse Ankers, Begraafplaats Noorddijk; Bezoek Begraafplaats Noorddijk, 14 oktober 2023; De Wete, tijdschrift van de Heemkundige Kring Walcheren.
Nu ik toch in Bolsward ben, wil ik naar Blauwhuis. Het dorp wordt omschreven als een ‘kleine katholieke enclave in het overwegend protestantse Friesland’ heeft me altijd geïntrigeerd. Hier kwamen ten tijde van de Republiek de katholieken samen in een met blauwe pannen gedekt huis, rond welk het latere dorp ontstond. Architect Pierre Cuypers bouwde er in 1871 zijn eerste Friese kerk in neogotische stijl, gewijd aan Sint Vitus. Bestaat het Rijke Roomsche Leven nog in Blauwhuis?
De opvallende grote kerk is niet te missen in het dorp. De deur van de kerk staat open. Ik loop naar binnen en kan alleen vanachter het hek het interieur van de kerk bewonderen. De ruime kerk biedt een zitplaats aan meer dan vijfhonderd kerkgangers. Zoveel bezoekers zijn er al lang niet meer, ook in dit deel van Friesland heeft de ontkerkelijking hard toegeslagen.
Vrijwilligers aan de slag bij de Blauwe schuur
Veranderde tijden in de enclave Een hek op het voorplein geeft toegang tot het kerkhof. De deuren van het baarhuisje staan wijd open. Op het schaduwrijke bankje naast het blauwe (!) huisje zitten vier vrijwilligers aan de koffie. Met elkaar onderhouden ze de begraafplaats. Vandaag wordt het gras gemaaid en het onkruid gewied. De begraafplaats ziet er piekfijn uit, de graven glimmen in de zon en de heren hebben zin in een praatje. Voordat ik het in de gaten heb, krijg ik de geschiedenis van deze katholieke enclave te horen. In hun jeugd waren er maar drie ‘andere’, dat wil zeggen niet-katholieke, gezinnen in het dorp. Maar de tijden zijn veranderd. De ooit bloeiende parochie is met drie andere samengevoegd tot een regioparochie. Het kerkhof staat open voor alle bewoners, katholiek of niet katholiek. De heren gaan weer aan de slag en ik loop de groene akker op.
Het kerkhof werd tijdens de bouw van de kerk aangelegd (1870-1871). De opzet is eenvoudig: het terrein is door rechte paden in vakken verdeeld. Vóór 1871 werden de katholieke bewoners van deze streek begraven op een algemene begraafplaats, voorzien van een schepje gewijde aarde in de kist. Aan de westzijde van het terrein bevindt zich het oorspronkelijke houten baarhuisje en aan de noordzijde de Calvariegroep. Ook zijn er nog twee bijzondere grafmonumenten: het monument met piëta voor pastoor Evers (1892) en het monument met engel voor het echtpaar Ydema-Witteveen (1909/1917). Het houten baarhuisje, ook een ontwerp van Cuypers, werd in de zogenaamde ambachtelijk-traditionele stijl gebouwd.
O kruis onze eenige hoop De opvallende Calvariegroep, die – volgens het opschrift aan de achterzijde – in 1870 werd ontworpen, staat centraal op het kerkhof. De gekruisigde Christus wordt aan weerszijden ondersteund door Johannes de Evangelist en Maria. Op de voorzijde staat te lezen: “Ik ben de verrijzenis en het leven: die in Mij geloofd zal hebben – al is hij ook reeds gestorven: zal leven. Wees gegroet: o kruis onze eenige hoop waaraan het Heil der wereld heeft gehangen.”
Stammenkruis
Op 26 november 1892 overleed pastoor G.J. Evers, de grote man achter de totstandkoming van de Vituskerk. Zijn graf achter de calvarie wordt gesierd door een piëta, een beeld van Maria met de gestorven Christus op schoot. Op het voetstuk staat te lezen: “Gedenk uwen geestelijke leidsman den Wel. Eerw. Heer G.J. EVERS, geb. te Zwolle 8 jan. 1824 Pastoor Sensmeer (Blauwhuis), 8 maart voorzien van de H.H. Sacramenten overl. 26 nov. 1892. R.I.P.”
Een ander opvallend grafmonument is het stammenkruis – een kruis met de armen in de vorm van knoestige stammen – met engel. De inscriptie op de ovalen marmeren plaat luidt: “RUSTPLAATS van den heer SYBERCH Y. YDEMA geb. te Workum 14 dec. 1841 overl. te Sneek 11 sept. 1917 en echtgenoote CORNELIA K.L.WITTEVEEN geb. te Oosterend 16 april 1846 overl. te Sneek 25 aug 1909.” De treurende engel omarmt het kruis met zijn linkerarm en wijst met zijn rechterarm en wijsvinger omhoog.
Staalkaart Verder bestaat het kerkhof uit een verzameling grafmonumenten die een staalboek vormt van de grafstijlen van eind negentiende eeuw tot heden. Aan de zuidkant van het kerkhof ligt een lange smalle strook met kindergraven. De teksten op de kleine stenen en kruizen zijn soms aangrijpend. Op het mededelingenbord hangt de aankondiging van de ruiming van een kindergrafje, tenzij de grafrechten à 22,50 euro worden voldaan. Misschien kan het kerkbestuur de rechten overnemen, zodat het grafje blijft bestaan.
Dat koninkrijk van u… Bij het verlaten van het kerkhof lees ik het informatiebord en valt mijn oog opeens op de tekst ‘Graf Gerrit Rijpma (1926-1945). Bekend in de Nederlandse literatuur als Graf te Blauwhuis van de volksschrijver Gerard Reve.’ Als ik het gedicht lees, herken ik vooral de veel geciteerde laatste regels: Dat koninkrijk van u, weet u wel, wordt dat nog wat? Maar ook de regel Dag lieve jongen gaat door merg en been. Het verdriet over de dood van een kind, zo jong nog, zit gevat in deze drie eenvoudige woorden.
Gerrit Rijpma. Foto Oorlogsgravenstichting
Reve woonde van 1964 tot 1971 in Greonterp, een dorp op korte afstand van Blauwhuis. Van zijn buurvrouw, Siuwke Hofmeijer-Rijpma, hoorde Reve het trieste verhaal van haar jonggestorven jongste broer. Het graf, voorzien van een innemend portret, trof hij aan op het kerkhof van de Sint-Vituskerk in Blauwhuis, waar hij ’s zondags de mis bezocht. En zo schreef hij het gedicht Graf te Blauwhuis, dat verscheen in het brievenboek Nader tot u.
Gerrit Rijpma was een jongen van nog maar achttien jaar toen hij in de Tweede Wereldoorlog niet meer kon ontkomen aan een razzia en vervolgens werd doodgeschoten door de Duitsers. Het graf is er niet meer. In 1983 werden de stoffelijke resten van Gerrit Rijpma overgebracht van het kerkhof van Blauwhuis naar het Nationaal Ereveld Loenen. Maar dit kerkhof is wel de plek waar Rijpma begraven lag. En alleen Gerard Reve kon de zinloosheid van een moord, zijn twijfel aan Gods belofte zo simpel én zo indringend verwoorden als in de woorden Dat koninkrijk van u, weet u wel, wordt dat nog wat?
Graf te Blauwhuis (voor buurvrouw H. te G.)
Gerard Reve op het kekrhof .Foto nadertotreve.nl
Hij rende weg, maar ontkwam niet,
En werd getroffen, en stierf, achttien jaar oud.
Een strijdbaar opschrift roept van alles,
Maar uit het bruin geëmailleerd portret
Kijkt een bedrukt en stil gezicht.
Een kind nog. Dag lieve jongen.
Gij, die koning zijt, dit en dat, wat niet al,
Ja ja, kom er eens om,
Gij weet waarom het is, ik niet.
Dat koninkrijk van u, weet u wel, wordt dat nog wat?
Ik ging naar Blauwhuis voor een zoektocht naar de katholieke wortels van het dorp, maar het werd een reis naar een plek met een bijzondere betekenis. Voor een pelgrimage hoef je niet naar Santiago de Compostella, je kunt ook naar Blauwhuis.
Grafstenen familie Tromp bij Karmelkerk in Woudsend
Tegenover de Karmelkerk aan het Ald Tsjerkhof, die in 1837 als Waterstaatkerk werd gebouwd, bevond zich destijds het kerkhof. In 1933 werd de begraafplaats geruimd en heringericht als een park. In 2007 werden bij graafwerkzaamheden onverwacht vier grafstenen gevonden.
De stenen hoorden bij de graven van Age Hylkes Tromp (1794-1876), zijn vrouw Eelkje Wigles Visser, zijn dochter Cornelia en zijn zuster. Tromp was de oprichter van de Onderlinge Brandwaarborgmaatschappij A(nn)o 1816, later bekend geworden als Woudsend Verzekeringen.
De familie Tromp heeft een belangrijke rol gespeeld in het kerkelijke en sociale leven van Woudsend. Woudsend Verzekeringen (nu onderdeel van ASR) heeft werkgelegenheid geboden aan vele generaties Woudsenders.
Bronnen: bezoek 9 juni 2022 en informatiepaneel bij kerk
Onherkenbaar. Zo’n 120 jaar geleden lag hier het Domineespad, nu is het de Zuiderkerkstraat in Koog aan de Zaan. De huidige Raadhuisstraat was nog gewoon de Dorpsstraat.
De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…
De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: het Domineespad (nu Zuiderkerkstraat) in Koog aan de Zaan.
Domineespad (nu Zuiderkerkstraat), Koog a/d Zaan
Op de oude foto zien we de toenmalige Dorpsstraat, de tegenwoordige Raadhuisstraat, in noordelijke richting met links de toegang tot het Domineespad. Van de Raadhuisstraat was nog geen sprake omdat het voormalige raadhuis van Koog aan de Zaan in 1908 is gebouwd, de oude foto is ouder en zal rond 1900 zijn gemaakt. De wegsloot is tussen 1918 en 1925 gedempt.
Dit pad, tegenwoordig Zuiderkerkstraat, lag ten zuiden van de Kogerkerk en kreeg in 1694 een padreglement. Het is waarschijnlijk vernoemd naar de pastorie van de Kogerkerk die pal ten noorden van het pad stond.
In de Zaanstreek is in het verleden door de bewoners van vele paden een zogenoemde padgemeenschap gesticht met het oog op gezamenlijke belangen en plichten. Deze padgemeenschappen zijn er in veel gevallen toe overgegaan de gemaakte afspraken notarieel vast te leggen. Hiermee werden op een voor Holland unieke manier gedragsregels vastgelegd waaraan alle bewoners van het pad zich moesten houden. Vermoedelijk waren notariële bewonersovereenkomsten elders onbekend. Padreglementen zijn namelijk nergens buiten de Zaanstreek gevonden.
De Zuiderkerkstraat is tegenwoordig een straat die begint bij de Raadhuisstraat en doorloopt tot de Kruisstraat en halverwege wordt doorsneden door de Breestraat.
Op de hoek Raadhuisstraat/ Zuiderkerkstraat zien we het nog bestaande pand Zuiderkerkstraat 1, volgens het Kadaster in 1635 gebouwd, hoewel er op de gevel een bord hangt met daarop het jaartal 1627. Deze gevel is een stuk jonger dan de woning en dateert uit de 19e eeuw. Het huis was ooit van T. Goezinne die achter het huis een groentezaak bedreef. Ooit was het pand groter maar de toenmalige eigenaar heeft een zijvleugel aan de zuidkant gesloopt en op de ruimte die vrijkwam werd een woning gebouwd die bewoond zou gaan worden door de familie Zwart die aan de overkant een herenmodezaak had.
Aan de Zuiderkerkstraat ook de begraafplaats van Koog aan de Zaan. Dit kerkhof is aangelegd in 1645 en is dus ouder dan de in 1686 gebouwde kerk. Toen de kerk was gebouwd werd de begraafplaats uitgebreid en kon er ook in de kerk worden begraven. Het begraven in de kerk werd in 1829 verboden.
De begraafplaats is in de 18e eeuw uitgebreid en omstreeks 1824, nadat kerk was vergroot, heringericht. Het 1500 m2 grote kerkhof heeft 241 graven met in totaal 407 personen waaronder leden van de families Honig, Duyvis, Evert Smit en Stuurman maar ook de oprichter van Stuurman Cacao en orgelbouwer Dirk Andries Flentrop. Bijzonder is het graf van Hendrik Sweepe, die F 5000,- naliet aan de gemeente Koog aan de Zaan om zijn graf en dat van zijn vrouw en dochter te onderhouden.
Er wordt niet meer begraven en de begraafplaats is gesloten maar kan op verzoek bezocht worden. Op 19 februari 2021 werd de begraafplaats een gemeentelijk monument waar De Orkaan op 1 maart 2021 een artikel aan wijde.
Vrij bijzonder is ook het hofje aan de Zuiderkerkstraat (huisnummers 6 t/m 51) dat uit 30 voormalige arbeiderswoningen bestaat. Het hofje is gebouwd in 1913-1914 naar een ontwerp van de architecten W.G.J van de Koogh en P.N. Leguit in opdracht van de in 1910 opgerichte woningbouwvereniging De Woning.
In 1980 werd er grootschalig funderingsherstel uitgevoerd en in 2017 werd het hofje opnieuw ingericht waarbij o.a. het riool werd vervangen, nieuwe bestrating werd aangelegd en klassieke lantaarnpalen geplaatst. De woningen zijn nu eigendom van Parteon.
Begraafplaats Ter Navolging (Scheveningen) met op de achtergrond de toren van de Nieuwe Kerk (1893)
In al die jaren dat ik begraafplaatsen bezoek, was ik nog nooit op Ter Navolging in Scheveningen geweest. Op zaterdag 6 augustus 2022 is het er toch van gekomen.
Ter Navolging laat zich niet makkelijk vinden. Het toegangshek ligt verscholen tussen een gifgroen geschilderde brasserie en een grijs kantoorgebouw. Dan open je een tweede hek en kom je op een binnenterrein met de ommuurde begraafplaats. Dan loop je weer een hek binnen en sta je op een… kerkvloer.
Mr. Perrenot Het verhaal van Ter Navolging is bekend. Mr. Abraham Perrenot, domeinraad van de toenmalige prinsen van Oranje, nam het initiatief om in de Scheveningse duinen een begraafplaats aan te leggen. Hij deed dit om een voorbeeld te stellen om niet langer op onhygiënische wijze in kerken en steden te begraven. De eerste begrafenis op Ter Navolging was van een kind op 11 mei 1780. Al snel daarna raakten de vijftien kelders vol en in 1792 was de begraafplaats al uitgegroeid tot 72 kelders, nu 102 kelders.
Door de uitbreiding van Scheveningen door de jaren heen ligt Ter Navolging tegenwoordig niet meer afgelegen in de duinen, maar is omgeven door bebouwing. In 1976 dreigde de begraafplaats geruimd te worden, wat verhinderd werd doordat een plaatselijke uitvaartondernemer er een kindje liet begraven.
Ter navolging De ideeën van een buitenbegraafplaats – een begraafplaats buiten de bebouwde kom – sloeg aan. De begraafplaats kreeg al spoedig in Begraafplaats Het Heilige Kruis te Zwolle, Oud-Zuilen en Tiel (ook Ter Navolging geheten) navolging.
Thiérache, een vrij onbekende streek in de Franse Ardennen, is bekend om zijn versterkte kerkjes. Prachtige bouwwerken met de allure van een vesting. De kerken zijn versterkt met burchttorens, torens, wachttorens en schietgaten. Gebouwd in de woelige 16de en 17de eeuw om te schuilen tegen plunderaars en legeraanvallen.
Parfondeval – Temple protestant
Het is ook de streek waar het protestantisme wortel schoot. Het geloof werd rond 1525 door seizoenarbeiders naar deze streek in Noord-Frankrijk gebracht. In Meaux werd in 1545 de eerste gereformeerde kerk in Frankrijk gebouwd. Het bestaan van vele kleine protestantse begraafplaatsen getuigt van de vitaliteit van de protestantse gemeenschap.
Tempel Ook Parfondeval, een van de plus belles villages de France, heeft zijn versterkte kerk. Een prachtig exemplaar met een gerestaureerde zolderverdieping en een kleine expositie. Al wandelend oor het dorp kom je langs de Temple Protestante de Parfondeval (protestantse kerk) die in 1858 werd gebouwd door architect Jules Touchard uit Laon. Daarvoor kwamen de protestanten bijeen In het bakhuis van de bakker. Het kerkje heeft een sober interieur. Schuin tegenover het kerkje ligt de protestantse begraafplaats die nog steeds in gebruik is.
Parfondeval – Protestants kerkhof
Le cimetière protestant De protestanten begroeven hun doden in hun tuinen omdat zij niet als geloofsgemeenschap waren erkend. Na het Édit de Tolérance in 1787 kregen zij het recht om een eigen begraafplaats te stichten. De begraafplaats van Parfondeval bestaat uit een akker met eenvoudige grafstenen; op sommige prijken bijbelteksten. Vooral op het oude deel heeft het verval toegeslagen.
Aan de westkant van het dorp Nagele ligt in de omringende groengordel de kleine dorpsbegraafplaats. De begraafplaats is ontworpen door de eigenzinnige tuinarchitecte Mien Ruys (1904-1999). Ruys was van mening dat iedereen na de dood gelijk was. Een berceau, een loofgang, waar iedere overledene zijn laatste gang door maakt, symboliseert deze gelijkheid. De overledenen komt de begraafplaats binnen via de veertig meter lange groene tunnel. Aan het einde van deze tunnel gloort het licht: de hemelpoort.
Overzicht begraafplaats
In 1932 kwam de Afsluitdijk gereed, tien jaar later viel de Noordoostpolder droog. Na de Tweede Wereldoorlog werd een begin gemaakt met de inrichting van de polder. Bij het ontwerp van de dorpen werd gekozen voor de traditionele Hollandse stijl van de Delftse School. De geachte was bewoners zo sneller konden aarden op het nieuwe land. Dorpsbrinken en huizen van rode baksteen en schuine daken en rode dakpannen bepaalden het aanzicht van de tien dorpen. Nagele, het elfde dorp, vormde qua architectuur een gedurfde uitzondering in de strak ingerichte Noordoostpolder.
Dorp Nagele Nagele – ooit een eiland in de woelige Zuiderzee dat in de middeleeuwen in de golven verdween – moest 270 woningen, drie kerken, drie scholen, winkels, een dorpshuis, een sportzaal, horeca en een begraafplaats krijgen. Het dorp was een project van de architectengroepen De 8 en Opbouw waarin bekende architecten zoals Gerrit Rietveld, Aldo van Eyck en tuinarchitect Mien Ruys samenwerkten. Licht, ruimte en leefbaarheid vormde het motto van deze modernisten.
Plattegrond begraafplaats met links van de berceau het katholieke deel en rechts het algemene deel
Begraafplaats De begraafplaats in Nagele is als enige begraafplaats in de Noordoostpolder niet ontworpen door de Directie Wieringermeer maar door tuinarchitecte Mien Ruys. Zij had een voorkeur voor vierkanten, rechte lijnen en geometrische vormen. Als tegenhanger stelde Ruys een bonte, kleurige, losse en natuurlijke beplanting. In het programma van eisen stond voorgeschreven dat het rooms-katholieke deel en het algemene deel van de begraafplaats, respectievelijk een derde en twee derde van het totale oppervlak, gescheiden van elkaar moesten worden. Ruys was echter van mening dat iedereen na de dood gelijk was. Een berceau, een loofgang, waar iedere overledene zijn laatste gang door zou maken, moest deze gelijkheid symboliseren.
Berceau van Mien Ruys De ‘Berceau van Mien Ruys’ is na meer dan vijftig jaar na dato alsnog door de inzet en volharding van vrijwilligers uit het dorp gerealiseerd. Op 10 juni 2010 vond de opening van de loofgang plaats door het onthullen van een gedenksteen met de tekst: “Samen zijn we overal”. Vanuit de berceau valt het oog op de door Piet van der Sar ontworpen klokkenstoel die in oktober 2017 geplaatst is. In de klokkenstoel hangt een luidklok die afkomstig is van begraafplaats De Wissel in Dronten. Even verderop staat op het rooms-katholieke deel van de begraafplaats een Keltisch kruis. Het kruis sierde tot de sluiting van de van de R.K. St. Isidoruskerk (tegenwoordig Museum Nagele) de klokkentoren.
In Nederland vind je zestien begraafplaatsen op (voormalige) psychiatrische instellingen. Beeldredacteur Bert Pierik maakte foto’s op Vrederust in Halsteren en op De Grote Beek in Eindhoven. Herdenkingsmonumenten noemen nu de namen van de anonieme patiënten van toen. Soms raakte zelfs een hele begraafplaats uit het zicht, zoals blijkt uit het artikel van Henk Mulder over de geschiedenis van de R.K. Begraafplaats Het Groot Graffel in Warnsveld.
Wandeling in Zuidlaren Rond 1900 werden de psychiatrische ziekenhuizen buiten de steden gebouwd. Dat maakt hun begraafplaatsen nu goed voor een interessante wandeling en een bezoek aan een museum gewijd aan de ontwikkeling van de psychiatrie. Bartho Hendriksen beschrijft zo’n wandeling met museumbezoek op Dennenoord in Zuidlaren.
Bezoek een begraafplaats tijdens Open Monumentendag
Het laatste Weekend van de Begraafplaats vond plaats in 2021. Veel beheerders van (historische) begraafplaatsen en bezoekers kijken met plezier en weemoed terug op deze bijzondere dagen. Tijdens het weekend – eerder tijdens de Week – zetten begraafplaatsen hun poorten open en organiseerden tal van activiteiten. Deelname van begraafplaatsen aan Open Monumentendag was het alternatief voor het wegvallen van de Week.
Weekend van de Begraafplaats
Dit jaar is het thema van Open Monumentendag ‘Erfgoed van routes, netwerken en verbindingen’. Onder de slogan ‘Onderweg’ worden in het weekend van 14 en 15 september tal van activiteiten georganiseerd en zetten monumenten hun deuren open.
Meer dan honderd begraafplaatsen – 117 om precies te zijn (stand 26 augustus) – doen mee aan Open Monumentendag. Een mooi aantal. Je vindt alle deelnemende begraafplaatsen en hun activiteiten op de website van OM. Trek er weekend op uit en geniet van de rust, de ruimte, de architectuur, het ontwerp, het groen en de geschiedenis van de begraafplaatsen.
Aan de Provincialeweg N320 (Culemborg – Kesteren) ligt ter hoogte van Ommeren op het landgoed den Eng het Streekmuseum Baron van Brakell. De baron was een bijzonder man. Daarover waren zijn tijdgenoten het eens. Een militaire loopbaan lag voor de hand voor een man van zijn stand, maar een ‘ongemak aan den voet’ weerhield hem daarvan. Hij werd boer, of liever landbouwpionier.
Van Brakell (1768-1852) was niet alleen zijn tijd vooruit in het boerenbedrijf, maar ook in de omgang met zijn pachters. De baron en zijn vrouw bewoonden Huize Den Eng. Het huidige huis, schuin tegenover het museum, staat op de plek van het in de Tweede Wereldoorlog verwoeste oorspronkelijke landhuis. Het echtpaar kreeg geen kinderen en liet al zijn geld na aan een fonds voor de behoeftigen in Meerten, een buurtschap ten zuiden van Lienden. Ook de bouw van het nieuwe museum werd uit de nalatenschap bekostigd.
Bruggetje naar het grafeiland
Grafeiland Geldersch Landschap en Kasteelen beheert het landgoed den Eng. Bij de receptie van het museum ligt een folder met een bomenlijst aan de hand waarvan je door het bosplantsoen, ook wel door Van Brakell de ‘wandeling’ genoemd, wandelt. In het bos stond op een heuveltje zijn kerkje. Na de dood van Van Brakell in 1865 raakte het kerkje in onbruik. In de vijver direct achter het museum ligt een eilandje, waar Van Brakell en zijn vrouw liggen begraven. Achter de vijver ligt nog een heuveltje, waar zijn paarden werden begraven.
‘Hieronder rusten / F.L.W. van Brakell / geb.8 april 1788 / ontslapen 11 augustus 1865 / en / A.F.C.J. van Brakell / geb. van Nijverheim / den 4 sept. 1804 / overleden 1 febr 1892’.
Jean-Jacques Rousseau Ongetwijfeld is de Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) hun grote inspirator geweest. Rousseau werd op 4 juli 1778 begraven op het Île des Peupliers in Ermenonville (departement Oise), dat uitgroeide tot een bedevaartsoord voor zijn vele bewonderaars. Op 11 oktober 1794 werd zijn stoffelijk overschot verplaatst naar het Panthéon , waar ze bij de overblijfselen van Voltaire werden geplaatst.
De Betuwe zoals het was Het streekmuseum Baron van Brakell geeft een aardig beeld van het wonen en werken in de West-Betuwe in vroegere tijden. In de kelder staat een imposante collectie boerenwagens die vroeger in het Rivierengebied werden gebruikt. Met enkele handelingen konden deze wagens als waren het moderne MPV’s gebruikt worden voor het vervoer van graan, personen en soms voor begrafenissen. In de kelderruimte staan twee grote rouwkoetsen opgesteld.
