Kaart Funeraire wandeling
Het dorp Elspeet ligt op de Veluwe en wordt omgeven door bossen en heidevelden. De kerk speelde en speelt een belangrijke rol in de Elspeetse dorpsgemeenschap. De dorpskerk met het opvallende witgepleisterd koor staat in het hart van het dorp. Eeuwenlang werd in en rond deze kerk begraven, totdat overheid in 1829 het begraven in de kerk verbood. Begraven op het hof rond de kerk bleef wel toegestaan; Elspeet telde destijds minder dan duizend inwoners.
In en rond de Grote Kerk
De geschiedenis van de Grote Kerk gaat terug tot ca. 1200. In kerk lagen diverse grafzerken. Die bij latere verbouwingen van de kerk zijn verwijderd. Het kerkhof was niet meer dan een grasveldje. Bij de herinrichting van het Kerkplein in 2018 zijn dertig graven blootgelegd. De stoffelijke resten zijn onderzocht, verzameld en op in 2019 in een verzamelgraf aan de oostzijde van de kerk geplaatst.
Aanleg begraafplaats
De gemeenteraad stemde in 1858 in met het voorstel van B&W om een nieuwe begraafplaats buiten de dorpskern aan te leggen. ‘Op daartoe door Burgemeester en Wethouders gedaan voorstel is besloten dat, te beginnen met den eerste januari 1859, het begraven der lijken te Elspeet zal plaats hebben, op een afzonderlijke, in overeenstemming met de bestaande voorschriften, aan te leggen begraafplaats, gelegen buiten het dorp, tot welks einde is aangekocht van mevrouw de Wed. van Oordt een hakbosch, groot ongeveer 2 roeden, gelegen aan den weg van Elspeet naar Uddel, zijnde het zuidelijk gedeelte van de kadastrale nummers 892 en 894 van sectie F der gemeente Nunspeet, volgens de op het terrein gemaakte afscheiding en zulks voor een koopsom van honderd tien gulden.’
Net buien de bebouwde kom ligt aan de Uddelerweg het toegangshek van de begraafplaats. De Achteringang bevindt zich aan de Molenweg. Daar is de parkeerplaats en de toegang tot de ‘nieuwe’ begraafplaats en aula. De begraafplaats beslaat 1,85 ha, flink groter dan de oorspronkelijke ‘2 roeden’. Na de eerste aanleg (1858) werd de begraafplaats in drie fasen (1920, 1940 en 1961) uitgebreid tot de huidige omvang.
| Fase | Jaar | Opmerking |
| I | voor 1866 | |
| II | 1920 | Ontwerp onbekend |
| III | 1940 | Ontwerp onbekend |
| IV | 1961 | Ontwerp architect Hans Warnau |
Op het oudste deel werden de graven aaneengesloten en zonder looppaden aangelegd, zoals gebruikelijk was in de kerk. De overledenen lagen naar het oosten begraven en er werd een strikt klassensysteem (klasse I-IV) gehanteerd. Voorname en welgestelde personen lagen vooraan, de minder vermogenden daarachter en de armsten achteraan. Iedere dode werd in een eigen graf begraven, slechts in enkele gevallen werd tweediep begraven.
Na de eerste uitbreiding in 1920 veranderde het aanzicht van de begraafplaats. Er kwamen looppaden tussen de graven en het begraven richting het oosten werd losgelaten. De klassenindeling bleef gehandhaafd en begraven in twee lagen werd gebruikelijker.
De derde uitbreiding in 1940 heeft een lossere indeling. De looppaden krijgen een vrijere vorm en er werd een cirkel aangelegd. Het klassenonderscheid bleef bestaan.
De derde uitbreiding in 1961 is een ontwerp van de tuin- en landschapsarchitect Hans Warnau (1922-1995). Een opmerkelijk keuze voor het toch behoudende Elspeet. Warnau streeft in zijn ontwerpen naar een heldere en tegelijkertijd sobere vormgeving. Hij ontwierp ook de Algemene Begraafplaats in Hoofddorp (1960) en de Oude Algemene Begraafplaats Uithoorn.
In het boek Vanzelfsprekende schoonheid over tuin- en landschapsarchitect Hans Warnau wordt het gedachtengoed van hem rond begraafplaatsen als volgt beschreven: “Warnau vond het belangrijk dat alle graven een gelijkwaardige plaats hadden en zo rechtstreeks mogelijk bereikt konden worden – hierbij denkend aan mensen die met een plantje of bosje bloemen langs kwamen en geen boodschap hadden aan een lange route van een indrukwekkende hoofdruimte naar een achteraf plekje. Om de directe bereikbaarheid van alle graven invulling te geven is gebruik gemaakt van grafkamers die met begroeiing zijn vorm gegeven”.
Grafnummers en klassen
Vanaf 1888 werden de graven genummerd en gemarkeerd met een grafnummer. Het grafnummer werd aangebracht door het plaatsen van een gietijzeren paaltje aan het hoofdeinde met hierin het grafnummer en klasse afgedrukt. Er waren vier klassen (I, II, III en IV). Daarnaast is er nog een bijzondere klasse EG, Eigen Graven.
Klasse IV waren de armengraven. Overledenen werden begraven op kosten van de gemeente of de kerk. De graven werden niet voorzien van grafbedekking, alleen een gietijzeren paaltje met de klasse-aanduiding en nummer (bijv. IV 21) werd geplaatst. Tot 1909 werd begraven in Klasse IV.
Klasse III waren de meest voorkomend graven. Het betreft huurgraven die later, na afloop van de huurtermijn, gekocht konden worden. Klasse II betrof duurdere graven dan Klasse III. Klasse I was de duurste klasse. Vanaf 1983 wordt er niet meer in klassen begraven. De Eigen Graven zijn koopgraven (particuliere graven).
Elspeterbos
Vanaf de Algemene Begraafplaats is het een korte wandeling naar de Natuurbegraafplaats Elspeterbos. De begraafplaats ligt aan de zuidelijke rand van het oude landgoed Elspeterbos (500 ha) dat ten oosten van het dorp ligt. De begraafplaats werd in 2020 geopend. Het terrein is 14 hectare groot en biedt ruimte voor 1200 graven. Het Eikenpad vormt de entree tot de begraafplaats en kruist de Oude Apeldoornseweg. Tegen de oostrand ligt een wilde akker. Op de begraafplaats zijn geen voorzieningen,, zoals (buiten)aula of werkschuur.
Praktische informatie
Algemene Begraafplaats Elspeet
Uddelerweg 72
8075 CH Elspeet
Natuurbegraafplaats Elspeterbos
Apeldoornseweg z/n
Elspeet
Bronnen
Elspeet Historie, www.elspeethistorie.nl
