Categorie: wandelen over begraafplaatsen (Pagina 1 van 6)

De Bijzondere Begraafplaats Blauwkapel-Groenekan in Groenekan behoort tot de oudste begraafplaatsen in Nederland. Sinds 1826 ligt deze aan de Groenekanseweg. Nu, bijna tweehonderd jaar later, ligt het kerkhof er idyllisch bij. Veel grafstenen zijn bedekt met korstmossen en liggen tussen het groen. Groenekan, genoemd naar de herberg De Groene Kan aan de Groenekansedijk, was lange tijd een kleine buurtschap in het Oostveen, het voormalige veengebied ten noorden van de stad Utrecht. De boerderijen stonden langs de Bisschopswetering, de voormalige ontginningsdijk. Later werd deze dijk herdoopt in de Groenekanseweg.

Kaart funerair Groenekan
Legenda: #1 Bijzondere Begraafplaats Blauwkapel-Groenekan. #2 Hervormde Kerk. #3 Blauwkapel.
Foto’s Mary Kuiper

Komende uit het dorp ligt net na de drukke spoorwegovergang de ingang van de Bijzondere Begraafplaats Blauwkapel-Groenekan. De begraafplaats werd in 1826 – vooruitlopend op het verbod tot begraven in kerken – in opdracht van de kerkvoogden van Hervormde Kerk aangelegd. De kerk stond niet in het dorp Groenekan, maar in het nabijgelegen Blauwkapel. Groenekan kreeg pas in 1953 de beschikking over een eigen kerk.

Prachtige start
Het terrein aan de Groenekanseweg werd weliswaar in eeuwigdurende erfpacht genomen, maar deze erfpacht werd jarenlang niet betaald. Abraham Calkoen, de eigenaar van het landhuis Voordaan, kwam te hulp en verstrekte een geldlening. Hij kocht een zesde deel van het terrein om daar een familiegrafkelder te bouwen. Hierin zijn tot in de eerste helft van de twintigste eeuw verschillende leden van de familie Calkoen bijgezet. Een bord bij de ingang waarschuwt de argeloze bezoekers: ‘Op zondag mogen geen werk(z)aan(h)eden verr(i)ch(t) w(o)rden’.

De geschiedenis van de begraafplaats laat zich gemakkelijk in een aantal jaartallen samenvatten. In 1826 werd het eerste deel van de begraafplaats aangelegd. Om de aanleg te financieren gaf baron Abraham Calkoen, eigenaar van het landgoed Voordaan, de kerk hypotheek van 130 gulden. Later kocht hij een zesde deel van het kerkhof om daarop de familiegrafkelder te bouwen voor een bedrag van 200 gulden. Het kerkhof in Groenekan kende financieel gezien een prachtige start.
In 1926 en 1959 volgden twee uitbreidingen. In 2018 werd de begraafplaats opnieuw uitgebreid met een terrein in het verlengde van de ‘oude’ begraafplaats. Via een trap betreed je het strak ingerichte veld met een werkschuur, bankje en enkele graven.

Stichting
In 2018 werd de Stichting Bijzondere Begraafplaats Blauwkapel-Groenekan opgericht omdat de begraafplaats door de Hervormde Gemeente Blauwkapel-Groenekan werd afgestoten. De stichting nam in dat jaar het beheer en onderhoud van de begraafplaats over.

Opvallend op de begraafplaats is het veelvuldig voorkomen van bepaalde namen van families die al generaties lang in de regio hun agrarisch bedrijf uitoefenen. Van de grafstenen vallen een 19de-eeuwse afgebroken hardstenen zuil op, symbool van het plotseling afgebroken leven, en een Iers hoogkruis dat in 1946 voor een lid van de familie Copijn is opgericht. Ook bevindt zich hier een oorlogsgraf Aalbert van Engelenhoven (1921-1943).

Grafkelder Calkoen
Abraham Calkoen liet op het eigen deel van de begraafplaats een grafkelder bouwen. Kort na de dood van zijn zoon Mr. Abraham Calkoen in 1849 werd het landgoed verkocht.
In 1880 vroeg zijn kleinzoon Abraham Calkoen toestemming om de inmiddels in verval geraakte grafkelder in de oorspronkelijk stijl te herbouwen. Zo werd een nieuwe grafkelder gerealiseerd. Op een apart omheind terrein ligt nu nog de grafkelder van de familie Calkoen. Het is opgetrokken uit baksteen en door klimop overgroeid. In de voorzijde is een lage deur aangebracht met daarboven een steen met het familiewapen.

Morenkopjes
Opvallend zijn de twee morenkoppen (ook wel ‘negerkopjes’ genoemd) die het familiewapen (ont)sieren. Een artikel in het Reformatorisch Dagblad van 18 december 2022 suggereert dat er een verband bestaat tussen de negerkopjes op de grafkelder en de slavernij. Met morenkoppen worden in de heraldiek de islamitische bewoners van Noord-Afrika aangeduid, maar zij zouden ook kunnen duiden op de banden van de familie met de slavenhandel. De morenkoppen zijn via Willem Jansz. van Loon (1537-1618), een van de oprichters van de VOC, in het familiewapen ingebracht. In de beginjaren hield de VOC zich bezig met de handel in specerijen en nog niet in de handel in tot slaaf gemaakten.

Toch kan de familie Calkoen in verband worden gebracht met slavernij. De vader van mr. Abraham Calkoen (1729-1796), die Voordaan in 1774 kocht, trad in 1766 op als commissaris van de financiële onderneming Harman van de Poll en Comp., die leningen aan planters verstrekte. Het betrof 23 plantages waar slavernij werd toegepast. Ook was hij in 1767 commissaris van Tulleken de Vos en Comp., een onderneming die betrokken was bij minstens 15 plantages. Na dood van zijn zoon Mr. Abraham Calkoen jr. in 1849 werd het landgoed verkocht.

Oopjen Coppit

In 2015 werd ontdekt dat de vrouw op het dubbelportret van Rembrandt uit 1643, Oopjen Coppit vanaf 1647 op Voordaan woonde. Zij trouwde na overlijden van Maerten Soolmans (de man van het dubbelportret) met Martijn Daij, de toenmalige eigenaar van het landgoed.

Bron: https://www.vierklank.nl/nieuws/algemeen/37168/het-slavernijverleden-van-de-bilt

De Gouden Terebinth, de tweejaarlijkse prijs van de stichting Terebinth voor funerair erfgoed, is zaterdag uitgereikt aan de Stichting tot instandhouding van de Begraafplaats Groenesteeg in Leiden. Deze begraafplaats krijgt de prijs met name omdat de stichting effectief laat zien dat ‘begraafplaatsen een integraal onderdeel zijn van wie wij zijn en wat onze gezamenlijke geschiedenis is’.

De stichting, opgericht in 1992, blies deze begraafplaats uit 1813 nieuw leven in en werkt niet-aflatend aan de promotie van deze groene oase in de stad. Restauratie, groenbeheer, het onderzoek naar wie er begraven zijn en de verhalen om door te vertellen: alles krijgt aandacht.

Drie prijzen
De drie genomineerden, die zaterdag ‘hun’ begraafplaats aan de jury en ruim tachtig aanwezigen presenteerden, hebben veel gemeenschappelijk in hun uitgangspunten en aanpak. De Leidse begraafplaats neemt de wisseltrofee mee naar huis, met een bedrag van duizend euro, te besteden aan een funerair doel. Een welverdiende tweede en derde plaats was er respectievelijk voor de Joodse Begraafplaats in Veenendaal en de Stichting Begraafplaatsen Oosterwolde & Fochteloo. Naast de oorkonde kregen zij elk een cheque van 250 euro. De tekst van het juryrapport staat op de website van de stichting Terebinth (terebinth.nl).

Goed behoud en beheer
De jury, bestaand uit Sonja van der Meer (directeur van Het Drentse Landschap), Ronald Stenvert (bouw- en architectuurhistoricus) en Aad van Uffelen (bloemenarrangeur en floraal vormgever), heeft oog voor de verschillen tussen de drie, maar prijst bij alle de inzet van de vrijwilligers, de variatie in activiteiten voor een breed publiek, plus het vermogen om samen te werken met andere organisaties, zoals de gemeente, sponsors en scholen. Deze keer kwam ook expliciet de aandacht voor de natuurwaarden op de begraafplaatsen aan bod. Dit zijn samen de voorwaarden voor een goed behoud en duurzaam beheer van funerair erfgoed.
Voorzitter Lodewijk Kallenberg (Leiden), voorzitter Jan Koops (Oosterwolde) en Jaap Krocké, de drijvende kracht achter de Joodse Begraafplaats in Veenendaal, ontvingen hun oorkonde in de aula van de Algemene Begraafplaats in Gorinchem.

Geschiedenis
De Gouden Terebinth is een tweejaarlijkse prijs die Terebinth voor de vijfde keer uitreikte. De stichting maakt zich hard voor het behoud van begraafplaatsen. Daarvoor zijn in ons land honderden vrijwilligers in de weer, zoals de vrijwilligers op deze drie begraafplaatsen.
Stichting Terebinth wil met het uitreiken van de Gouden Terebinth personen en instellingen stimuleren in hun zorg voor funerair erfgoed: graven en andere gedenkmonumenten vertellen immers over ons verleden en over onze identiteit. Ze horen net zo bij de geschiedenis als molens, kerken en kastelen. Aandacht voor oude grafmonumenten brengt die geschiedenis weer tot leven.

Rond 1200 was Woudenberg niet meer dan een kleine agrarische nederzetting op een open plek in het Westerwoud. Naast akkerbouw was de tabaksteelt (vanaf ca. 1750) een belangrijke bestaansbron. Na 1875 werden de tabaksteelt en de akkerbouw verdrongen door de veeteelt als gevolg van de lage prijzen van buitenlandse tabak en graan. De aanleg van de spoorlijn Amersfoort – Kesteren in 1886 en de opening van een station halverwege de weg naar Scherpenzeel zorgde voor uitbreiding van het dorp.

Dorpsbegraafplaats
Aan de Voorstraat ligt de Algemene Begraafplaats die in 1829 in gebruik werd genomen en eigendom was van de Hervormde Gemeente. In 1869 kwam de begraafplaats in handen van de burgerlijke gemeente.

Vandaag de dag heeft de begraafplaats Woudenberg drie ingangen. Aan de Voorstraat ligt de oude ingang die direct toegang geeft tot het oude deel van de begraafplaats. Naast deze ingang ligt een oorlogsmonument voor enkele oorlogsslachtoffers. De tweede ingang enkele meters ten westen van de ‘oude’ ingang en sluit aan op de as die het oude en het nieuwe deel op de begraafplaats van elkaar scheidt. Bij beide ingangen zijn grote zandlopers te zien; symbool van de kortstondigheid van het leven. De omkeerbaarheid van de zandloper wordt in de christelijke traditie gezien als het nieuwe leven na de wederopstanding. De huidige, sobere hoofdingang is aan de Henschoterlaan bij het opvallend moderne Uitvaartcentrum Henschoten.

De begraafplaats heeft een oppervlakte van ca. 2,24 ha. en is verdeeld in een oud (vakken A t/m F) en een nieuw deel (vakken AA t/m K). De sfeer op het oude deel wordt bepaald door de afwisseling in verschillende oude bomen, de padenstructuur en oude grafbedekkingen. Het oude deel van de begraafplaats oogt als een laat negentiende-, vroeg twintigste-eeuwse dorpsbegraafplaats. De afwisseling van graftekens, de karakteristieke hekwerken en palen met kettingen maken de historische ontwikkeling van begraven op de begraafplaats zichtbaar.

Het monumentale familiegraf van De Beaufort met de bijbehorende beplantingen en oude beuken completeren het beeld van de begraafplaats. Dit familiegraf bestaat uit een kelder, deels gelegen in een heuvel en omsloten door een drie meter hoge haag met daarin acht markante bomen. Op deze grafheuvel bevindt zich een steen die toegang tot de kelder met aan de bovenzijde de tekst uit Johannes 11:26 (Maar Jezus zei: ‘Ik ben de opstanding en het leven. Wie in mij gelooft zal leven, ook wanneer hij sterft, en ieder die leeft en in mij gelooft zal nooit sterven) en aan de onderzijde de familienaam.

Het monumentale graf van de familie Hooft van Woudenberg van Geerestein ligt in de as van de oude begraafplaatsen met een lijn die doorliep tot de Buitenplaats Geerestein. In 1834 was Hendrik Daniël Hooft (1798-1879), een nazaat van de historicus, dichter en toneelschrijver Pieter Corneliszoon (P.C.) Hooft, eigenaar van deze buitenplaats geworden.

In 2016 werd het nieuwe gedeelte van de begraafplaats in gebruik genomen. Fase 1 van deze uitbreiding sluit aan op de oude deel.

Een heuse piramide?

Verscholen in de bossen van de Utrechtse Heuvelrug, staat een merkwaardige heuvel met obelisk, de Pyramide van Austerlitz. Het is geen verdwaald grafmonument voor een Egyptische farao, maar slechts een met zand opgeworpen heuvel. Deze werd in 1804 opgeworpen door zich vervelende Franse en Bataafse soldaten. Het idee kwam van de Franse  opperbevelhebber Marmont. Hij wilde met deze piramide de herinnering aan het verblijf van het Franse leger in Kamp Zeist levend houden. Na 27 dagen was het werk voltooid. Pas in 1806, toen Marmont met zijn leger alweer was vertrokken, kreeg het bouwwerk de naam Pyramide van Austerlitz.

Bronnen: online begraafplaatsen.nl, Beleidsvisie gemeentelijke begraafplaats Woudenberg, gemeente Woudenberg 2015 en bezoek begraafplaats.

Het monumentale familiegraf van De Beaufort met de bijbehorende beplantingen en oude beuken completeren het beeld van de begraafplaats. Dit familiegraf bestaat uit een kelder, deels gelegen in een heuvel en omsloten door een drie meter hoge haag met daarin acht markante bomen. Op deze grafheuvel bevindt zich een steen die toegang tot de kelder met aan de bovenzijde de tekst uit Johannes 11:26 (Maar Jezus zei: ‘Ik ben de opstanding en het leven. Wie in mij gelooft zal leven, ook wanneer hij sterft, en ieder die leeft en in mij gelooft zal nooit sterven) en aan de onderzijde de familienaam.