‘Adelrijk Beetsterzwaag’ wordt omgeven door een afwisselend landschap met loof- en naaldbossen, heidevelden en vennen. In 1793 liet de jurist Ambrosius Ayso van Boelens aan de hoofdstraat van het toen nog kleine dorp een landhuis bouwen. Ook werd de heide aan de overkant van de weg herschapen in een fraai wandelpark. Andere vooraanstaande en adellijke families (Lycklama à Nijeholt, Eysinga, Van de Lynden en Van Bijma) volgden zijn voorbeeld.
De adel bezat een groot deel van de grond en bestuurde het dorp met strakke hand. De meeste monumentale landhuizen met hun weelderige (over)tuinen zijn gebouwd langs de Hoofdstraat. De adel is vertrokken en de meeste staten hebben een andere functie gekregen. Sporen van het ‘adelrijke’ Beetsterzwaag zijn terug te vinden in de dorpskerk en op het omringende kerkhof.
Begraven in en rond de Martenskerk
De dorpskerk ligt niet, zoals in veel Friese dorpen, in het centrum, maar iets ten noorden van de Hoofdstraat. Oorspronkelijk lag de Sint Martenskerk wel precies in het centrum: aan de kruising van het Kerkepad West en het Kerkepad Oost en het pad dat naar Boornbergum leidt.
Op de plek van de huidige kerk stond een middeleeuws kerkgebouw. In 1803-1804 werd een nieuwe kerk gebouwd op de fundering van de oudere. In de kerk zijn nog diverse grafzerken te zien uit het begin van de 17de-eeuw, waaronder van de familie Fockens en de Van Teijens. Rondom de kerk werden vanaf de 19de eeuw naast dorpsbewoners vele adellijke inwoners begraven, waarvan de naam Van Harinxma thoe Slooten het bekendst is.
Op het kerkhof zijn graven te vinden van o.a.:
- Jan Janssen Lauswolt ca. 1580-1655), het oudste graf op dit kerkhof, de steen is uit 1655
- Luitje de Goed (1853-1926), architect die de voorgevel van de plaatselijke bakkerij heeft in Jugendstilstijl ontworpen
- Jan Bieruma Oosting, de vader van kunstenares Jeanne Bieruma Oosting
- de jong gestorven student Basoekie die op Java is geboren en in Nederland studeerde, zie artikel op Dodenakkers
- Syb Hellinga (1925-2000), de oprichter van het plaatselijke Kunsthuis SYB.
Links van de ingang van de kerk is een graf met een graftrommel. Deze trommel is in 1930 geplaatst op het graf van een jongen van 15 jaar en is met steun van de Van Teyensfundatie in 2021 gerestaureerd.
Links: Grafstenen familie Van Teijens; rechts: graftrommel
Nieuwe begraafplaats aan de Gealeane
Rond 1940 dreigde jet kerkhof vol te raken. Twee jaar later kocht de gemeente een stuk grond aan ten westen van de weg van Beetsterzwaag naarBoornbergum. De oorlog zorgde ervoor dat er niet direct met de aanleg werd gestart. Pas in 1946 werd een aanvang gemaakt met de aanleg van de nieuwe begraafplaats en in 1948 werd de eerste overledene begraven.
Het ontwerp, een halve cirkel doormidden gedeeld door een pad, was modern. Niet alle graven lagen aan de paden. Achter de ingang is een ruimte opgenomen waar afscheid genomen kan worden van de overledene. Twee dwarspaden deelden de halve cirkel op in zes afzonderlijke vakken. Achteraan stond, toen nog buiten de begraafplaats, een baarhuisje. Bij latere uitbreidingen kwam deze centraler op het terrein te liggen.
De eerste uitbreiding (Fase II) vond plaats in de jaren 1970. De ruimte aan de buitenzijde van de eerste cirkel werd in gebruik genomen. Het hoofdpad werd verlengd en er werden enkele nieuwe dwarspaden aangelegd, waardoor er vier nieuwe vakken ontstonden. In de jaren 1980 werd er een tweede (Fase III), veel grotere uitbreiding gemaakt. In 2001 was er opnieuw een uitbreiding (Fase IV) aan de achterzijde van het terrein. Er werd een soortgelijke cirkel ontworpen met meer ruimte voor graven. De eerste graven op dit deel werden uitgegeven in 2004. Ook werd er een dienstgebouw gebouwd. Het totale oppervlak van de begraafplaats beslaat nu zo’n 1,5 ha.
De begraafplaats aan de Gealeane wordt omgeven door bos en heeft een besloten en sterk groen karakter. Op de begraafplaats staan willekeurig bomen en boomgroepen verspreid. Dit zorgt voor een natuurlijk karakter. De ingang van de begraafplaats heeft een plein met aan de linkerkant twee treurbeuken.
Bronnen:
Gemeente Opsterland. Bezoek 12-04-2025.
Geef een reactie